Bài 9: Cấu tạo của Trái Đất. Các mảng kiến tạo. Núi lửa và động đất – CD

– Trái Đất được cấu tạo bở 3 lớp: Vỏ Trái Đất, man-ti (lớp giữa) và lõi Trái Đất.

– Vỏ Trái Đất chỉ dày từ 5-10 km đến khoảng 20 km ở đáy đại dương, nhưng ở những khu vực có các khối núi cao đồ sộ trong lục địa, vỏ Trái Đất dày đến 70 km.

– Man-ti là lớp áo dày đến 2900 km bao bọc lõi Trái Đất và chiếm gần 70% khối lượng Trái Đất, vật chất chủ yếu là sắt, ni-ken và si-lic ở trạng thái rắng. Lớp này đã nguội hơn so với lõi Trái Đất, nhưng nhiệt độ cũng từ khoảng 1300^oC đến hơn 2000^oC.

– Lõi Trái Đất là một khối cầu có bán kính gần 3400km chiếm gần 30% khối lượng Trái Đất, vật chất chủ yếu là sắt. Lõi Trái Đất lại chia thành hai lớp: Lõi trong rắn, lõi ngoài lỏng. Nhiệt độ ở lõi Trái Đất nóng như trên bề mặt Mặt Trời, từ khoảng 4000^oC đến 5000^oC.

– Thạch quyển là lớp vỏ đá của Trái Đất, gồm có vỏ Trái Đất và phần trên cùng của man-ti. Thạch quyển dày khoảng 100km.

– Vỏ Trái Đất được cấu tạo bởi các loại đá rắn. Các loại đá được hình thành do sự lắng đọng vật chất được gọi là đá trầm tích (ví dụ: đá sét, đá cát, đá vôi). Còn các loại đá được hình thành bởi đá nóng chảy từ dưới sâu lòng đất phun lên và đông cứng lại, gọi là đá mac-ma (ví dụ: đá gra-nit, đá ba-dan).

– Theo các nhà khoa học địa chất, thạch quyển được chưa tách bở các đứt gãy sâu tạo thành các mảng gọi là các mảng kiến tạo.

– Bảy mảng kiến tạo lớn là: Mảng Á-Âu, mảng Châu Phi, mảng Bắc Mỹ, mảng Nam Mỹ, mảng Âu -Úc, mảng Thái Bình Dương và mảng Nam Cực. Ngoài ra còn có nhiều mảng nhỏ hơn.

– Các mảng kiến tạo chuyển động tách xa nhau, đó là phần ở giữa các đại dương thế giới. Các mảng này lại có chuyển động xô vào nhau như mảng Ấn-Úc và mảng Á-Âu, giữa mảng Thái Bình Dương và mảng Á Âu.

a. Núi lửa

– Núi lửa là hiện tượng xảy ra ở nơi vỏ Trái Đất bị rạn nứt, khối vật chất nóng chảy ở dưới sâu (gọi là mac-ma) được đẩy lên trên theo các khe nứt, chảy tràn lên bề mặt Trái Đất dưới dạng dung nham, kèm theo các khối tro bụi khổng lồ.

– Sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo là nguyên nhân gây ra núi lửa.

– Phần lớn núi lửa nằm dọc ven biển hoặc giữa đại dương. Trên các đảo và ven bờ của Thái Bình Dương có nhiều núi lửa nhất thế giới, được gọi là “Vành đai lửa Thái Bình Dương”. “Vành đai lửa Thái Bình Dương” kéo dài từ Niu-Di-Lân, qua Nhật Bản, A-lax-ca, tari suốt bờ tây của Bắc Mỹ và Nam Mỹ.

– Núi lửa phun trào gây nhiều thảm họa. Tuy nhiên phong cảnh núi lửa có giá trị du lịch, đất ở vùng xung quanh núi lửa đã tắt rất màu mở, gần núi lửa có thể xây dựng các nhà máy điện, địa nhiệt và có thể khai thác nguồn nước khoáng nóng cho du lịch nghỉ dưỡng.

b. Động đất

– Động đất là hiện tượng tự nhiên xảy ra đột ngột từ một điểm ở dưới sâu, trong lòng đất.

– Có nhiều nguyên nhân sinh ra động đất, nhưng chủ yếu là do tác động của những lực bên trong Trái Đất.

– Các trận động đất lớn ở vùng núi có thể gây ra hiện tượng đá lở, thậm chí tuyết lở, ở biển còn có thể gây sóng thần, tạo nên thảm họa kép động đất – sóng thần tàn phá các địa phương ven biển. Ở những vùng đông dân cư, động đất gây thiệt hại lớn về người và tài sản.

– Để dự báo được địa điểm và thời gian xảy ra động đất, hiện nay con người đã lập nhiều trạm nghiên cức với những dụng cụ đo đạc chính xác nhằm cố gắng hạn chế những thiệt hại do động đất gây ra.

Đọc thông tin và quan sát hình 9.1, hãy mô tả cấu tạo bên trong của Trái Đất.

Hướng dẫn giải:

Quan sát hình 9.1 kết hợp với kiến thức trong SGK.

Lời giải chi tiết

Cấu tạo bên trong của Trái Đất gồm có 3 lớp: vỏ Trái Đất, manti (lớp giữa) và lõi Trái Đất.

– Vỏ Trái Đất dày từ 5 – 10 km đến khoảng 20km ở đáy đại dương, nhưng dày đến 70 km ở khu vực có các khối núi cao đồ sộ trong lục địa.

– Manti (lớp giữa) dày đến 2 900 km bao bọc lõi và chiếm 70% khối lượng Trái Đất, vật chất chủ yếu sắt, ni-ken, si-lic, nhiệt độ từ 1 300^o C đến trên 2 000^o C.

– Lõi Trái Đất là khối cầu có bán kính 3 400 km, chia thành 2 lớp (lõi trong rắn, lõi ngoài lỏng), nhiệt độ từ 4 000^o C đến 5 000^o C.

Quan sát hình 9.3 hãy:

– Xác định bảy mảng kiến tạo lớn trên Trái Đất.

– Xác định ranh giới của hai mảng tách xa nhau và cho biết những mảng nào tách xa nhau.

Hướng dẫn giải:

Quan sát hình 9.3 để xác định ranh giới các mảng.

Lời giải chi tiết

– Bảy mảng kiến tạo lớn trên Trái Đất là:

+ Mảng Bắc Mỹ

+ Mảng Nam Mỹ

+ Mảng Á – Âu

+ Mảng châu Phi

+ Mảng Nam Cực

+ Mảng Ấn – Úc

+ Mảng Thái Bình Dương.

– Trong bản đồ: xác định ranh giới của hai mảng tách xa nhau là đường màu xanh.

– Các mảng tách xa nhau là:

+ Mảng Bắc Mỹ và mảng Á – Âu

+ Mảng Thái Bình Dương và mảng Nam Cực

+ Mảng châu Phi và mảng Nam Cực

+ Mảng Nam Cực và mảng Ấn – Úc

+ Mảng Nam Mỹ và mảng châu Phi

1. Hãy xác định sự phân bố của “Vành đai lửa Thái Bình Dương” trên hình 9.3.

2. Hãy xác định các đới động đất trên thế giới ở hình 9.3.

Hướng dẫn giải:

Quan sát hình 9.3 để xác định ranh giới các mảng.

Lời giải chi tiết

1. Sự phân bố của “Vành đai lửa Thái Bình Dương: kéo dài từ Niu Di-Lân, qua Nhật Bản, A-lax-ca, trải suốt bờ Tây của Bắc Mỹ và Nam Mỹ.

2. Các đới động đất trên thế giới

– Phía đông nam mảng Á – Âu.

– Phía bắc và phía tây mảng Thái Bình Dương.

– Phía tây mảng Bắc Mỹ và mảng Nam Mỹ.