Bài 19: Vương quốc Chăm – Pa từ thế kỉ II đến thế kỉ X – KNTT

a. Vương quốc Chăm-pa ra đời

– Thời kì Bắc thuộc, nhà Hán đã thiết lập ách cai trị đối với vùng đất ở phía Nam dãy Hoành SÆ¡n nước ta, đặt tên gọi là quận Nhật Nam.

–  Năm 192, dưới sá»± lãnh đạo của Khu Liên, người dân Tượng Lâm (huyện xa nhất của quận Nhật Nam) đã nổi dậy lật đồ ách cai trị ngoại bang, lập ra nước Lâm Áp (tên gọi ban đầu của VÆ°Æ¡ng quốc Chăm-pa).

b. Chặng đường mười thế kỉ đầu tiên

+ Vuơng quốc Chăm-pa phát triển qua nhiều giai đoạn, gắn liền với vai trò của những vùng địa lí khác nhau.

+ Trước thế kỉ VIII, người Chăm đã xây dựng một vương quốc khá hùng mạnh ở ven sông Thu Bồn, với kinh đô là Sin-ha-pu-ra (ở Trà Kiệu, Duy Xuyên, Quảng Nam ngày nay)

+ Thế kỉ VIII, kinh đô của Chăm-pa dịch chuyển về phía nam với tên gọi Vi-ra-pu-ra (ở vùng đất Phan Rang, Ninh Thuận ngày nay).

+ Thế kỉ IX, người Chăm lại chuyển kinh đô về Đồng Dương (Thăng Bình, Quảng Nam ngày nay), có tên là In-đra-pu-ra.

a. Hoạt động kinh tế

+ Nông nghiệp trồng lúa nước, mỗi năm 2 vụ, sử dụng công cụ bằng sắt, dùng trâu bò kéo cày, biết làm ruộng bậc thang, sáng tạo xe guồng nước.

+ Sản xuất các mặt hàng thủ công (đồ gốm, trang sức, dụng cụ sản xuất) 

+ Khai thác các nguồn lợi tá»± nhiên trên rừng, khai thác lâm thổ sản (trầm hÆ°Æ¡ng, ngà voi, sừng tê,…)

+ Ngoài ra họ còn trồng cây ăn quả (cau, dừa, mít)

+ Người Chăm-pa cÅ©ng buôn bán với nhân dân các quận ở Giao Châu, Trung Quốc và Ấn Độ.

+ Đi biển.

b. Tổ chức xã hội

– Trong xã hội Chăm-pa, vua thường được đồng nhất với một vị thần, có quyền lá»±c tối cao.

– Dưới vua là tể tướng và hai quan đại thần, một văn, một võ. Dưới đại thần là quan đứng đầu ba cấp: châu-huyện-làng.

– Các tầng lớp trong xã hội Chăm-pa bao gồm: tăng lữ, quý tộc, dân tá»± do và một bộ phận nhỏ nô lệ.

a. Chữ viết

Sáng tạo ra chữ viết riêng cho dân tộc minh là thành tựu văn hoá nổi bật của người Chăm. Sau một thời gian mượn chữ Phạn để ghi chép, từ thế kỉ thứ IV, người Chăm đã cải biên chữ viết của người Án Độ để tạo thành hệ thống chữ Chăm cổ.

b. Tín ngưỡng, tôn giáo

Người Chăm xÆ°a theo nhiều tín ngưỡng thờ thần Mặt Trời, thần Núi, thần Nước, thần Lúa,..) và du nhập một số tôn giáo lớn từ bên ngoài (Phật giáo và Ấn Độ giáo,…)

Sự đa dạng về tín ngưỡng và tôn giáo góp phần tạo ra những thành tựu đặc sắc về kiến trúc và điêu khắc Chăm-pa. Nhiều di sản tiêu biểu còn ton tại đến ngày nay như Thánh địa Mỹ Sơn, Phật viện Đồng Dương (Quảng Nam) và nhiều đền tháp Chăm khác ở ven biển miền Trung nước ta.

c. Xã hội

Nhiều lễ hội được tổ chức trong năm đã minh chứng cho sá»± phong phú về đời sống văn hoá tinh thần của người Chăm xÆ°a. Các lễ hội thường mang ý nghÄ©a nguyện cầu cho cuộc sống tốt đẹp, mùa màng bội thu, xã hội yên bình và hÆ°ng thịnh… tiêu biểu nhất là lễ hội Ka-tê.

Dưới đây là một đài thờ Trà Kiệu, một kiệt tác điêu khắc Chăm-pa (thế kỉ IX). Hình ảnh này gợi cho em suy nghĩ gì về trình độ kĩ thuật cũng như đời sống văn hóa của cư dân Chăm-pa xưa?

Hướng dẫn giải:

Dựa vào thông tin trong bài

Lời giải chi tiết:

Sơ lược về Đài thờ Trà Kiệu:

– ÄÃ i thờ Trà Kiệu được làm bằng chất liệu đá sa thạch, có kích thước: cao 128cm, dài 190cm, rộng 190 cm, có niên đại thế ká»· VII-VIII. 

– Kết cấu đài thờ gồm 3 phần:

+ Phần thứ nhất là bệ hình vuông có chạm khắc chi tiết trên 4 mặt, ở giữa có ô lõm để đặt phần bệ đỡ chiếc Lin-ga phía trên.

+ Phần thứ 2 là hai thớt tròn đặt chồng lên nhau. Thớt dưới đường kính 138 cm, cao 38cm, có chạm nổi cánh sen ở mặt trên. Thớt trên cùng cỡ, có vòi nhô ra 41 cm, mặt dưới chạm cánh sen.

+ Phần thứ ba là chiếc lin-ga đặt xuyên qua hai thớt tròn của phần thứ hai.

– Tinh hoa nghệ thuật của đài thờ Trà Kiệu tập trung phần bệ vuông phía dưới, với bốn cạnh có chạm khắc rất tinh xảo: 

+ Một cạnh của bệ chạm khắc 11 nhân vật hình dáng gần giống nhau, trong tư thế múa.

+ Ba cạnh còn lại chạm khắc các nhân vật với các hình dáng, tÆ° thế khác nhau, cảnh sinh hoạt tôn thờ của các vị thần…

=> Theo các nhà nghiên cứu, 4 cảnh chạm khắc quanh đài thờ mô phỏng theo những trích đoạn trong sử thi Ra-ma-y-a-na của Ấn Độ.

 Nhận xét:

– Đài thờ Trà Kiệu là hiện vật tiêu biểu cho sá»± tồn tại của một khu kinh thành và thờ tá»± của Chămpa có tên gọi là Sin-ha-pu-ra (Trà Kiệu, Duy Xuyên, Quảng Nam hiện nay)

– Đài thờ Trà Kiệu cho thấy:

+ Nghệ thuật điêu khắc của cư dân Chăm-pa đã đạt đến trình độ điêu luyện, rất tinh xảo; thể hiện một phong cách nghệ thuật Chăm-pa rất đặc sắc.

+ Là một trong những thành tá»±u tiêu biểu phản ánh sá»± giao lÆ°u, ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ (thể hiện qua: ngẫu tượng Linga – Yoni; sá»­ thi Ra-ma-y-a-na…).

Câu 1

Vương quốc Chăm-pa được hình thành ở đâu và từ khi nào?

Hướng dẫn giải:

Nghiên cứu nội dung kiến thức trong SGK về vÆ°Æ¡ng quốc Chăm-pa 

Lời giải chi tiết:

Thời kì Bắc thuộc, nhà Hán đã thiết lập ách cai trị đối với vùng đất ở phía Nam dãy Hoành SÆ¡n nước ta, đặt tên gọi là quận Nhật Nam. Năm 192, dưới sá»± lãnh đạo của Khu Liên, người dân Tượng Lâm (huyện xa nhất của quận Nhật Nam) đã nổi dậy lật đồ ách cai trị ngoại bang, lập ra nước Lâm Ấp (tên gọi ban đầu của VÆ°Æ¡ng quốc Chăm-pa), khu vá»±c thuộc các tỉnh: Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định của Việt Nam hiện nay.

Câu 2

Hãy giới thiệu khái quát các giai đoạn phát triển của Vương quốc từ thế kỉ I đến thế kỉ X.

Hướng dẫn giải:

Xem nội dung về Champa

Lời giải chi tiết:

– Quá trình ra đời:

+ Thời kì Bắc thuộc, nhà Hán đã thiết lập sách thống trị đối với vùng đất phía Nam dãy Hoành SÆ¡n của nước ta, đặt tên là quận Nhật Nam. 

+ Năm 192, dưới sự lãnh đạo của Khu Liên, người dân Tượng Lâm (huyện xa nhất của quận Nhật Nam) đã nổi dậy lật đổ sách cai trị ngoại bang, lập ra nhà nước Lâm Ấp.

– Quá trình phát triển từ thế kỉ II đến thế kỉ X:

+ Trong các thế kỉ III – X, nhà nước Lâm Ấp tiếp tục mở rộng lãnh thổ về phía Nam, kéo dài đến Ninh Thuận, Bình Thuận ngày nay. Trong quá trình đó, khoảng thế kỉ VII, tên gọi Lâm Ấp được đổi thành Chăm-pa.

+ Từ sau thế kỉ X, Chăm-pa tiếp tục phát triển và từng bước được sáp nhập, trở thành một bộ phận của đất nước Việt Nam.

Câu 1

Nêu những hoạt động kinh tế chính của cư dân Chăm-pa?

Hướng dẫn giải:

Nội dung về vương quốc Chăm-pa:

+ Nông nghiệp

+ Thủ công nghiệp

+ Khai thác

+ Thương nghiệp

Lời giải chi tiết:

 Những hoạt động kinh tế chính của cÆ° dân Chăm-pa: 

+ Nông nghiệp trồng lúa nước, mỗi năm 2 vụ, sử dụng công cụ bằng sắt, dùng trâu bò kéo cày, biết làm ruộng bậc thang, sáng tạo xe guồng nước.

+ Sản xuất các mặt hàng thủ công (đồ gốm, trang sức, dụng cụ sản xuất) 

+ Khai thác các nguồn lợi tá»± nhiên trên rừng, khai thác lâm thổ sản (trầm hÆ°Æ¡ng, ngà voi, sừng tê,…)

+ Ngoài ra họ còn trồng cây ăn quả (cau, dừa, mít)

+ Người Chăm-pa cÅ©ng buôn bán với nhân dân các quận ở Giao Châu, Trung Quốc và Ấn Độ.

Câu 2

Hãy vẽ sơ đồ mô tả các thành phần trong xã hội Chăm-pa và nhận xét.

Hướng dẫn giải:

Xem nội dung về Champa.

Lời giải chi tiết:

Câu 1

Kể tên một số thành tựu văn hóa tiêu biểu của người Chăm trong 10 thế kỉ đầu Công nguyên

Hướng dẫn giải:

Nội dung về vương quốc Chăm-pa:

+ Chữ viết

+ Tín ngưỡng và tôn giáo

+ Lễ hội:

Lời giải chi tiết:

 a) Chữ viết

Sáng tạo ra chữ viết riêng cho dân tộc minh là thành tựu văn hoá nổi bật của người Chăm. Sau một thời gian mượn chữ Phạn để ghi chép, từ thế kỉ thứ IV, người Chăm đã cải biên chữ viết của người Án Độ để tạo thành hệ thống chữ Chăm cổ.

b) Tín ngưỡng và tôn giáo

Người Chăm xÆ°a theo nhiều tín ngưỡng thờ thần Mặt Trời, thần Núi, thần Nước, thần Lúa,..) và du nhập một số tôn giáo lớn từ bên ngoài (Phật giáo và Ấn Độ giáo,…)

Sự đa dạng về tín ngưỡng và tôn giáo góp phần tạo ra những thành tựu đặc sắc về kiến trúc và điêu khắc Chăm-pa. Nhiều di sản tiêu biểu còn ton tại đến ngày nay như Thánh địa Mỹ Sơn, Phật viện Đồng Dương (Quảng Nam) và nhiều đền tháp Chăm khác ở ven biển miền Trung nước ta.

c) Lễ hội:

Nhiều lễ hội được tổ chức trong năm đã minh chứng cho sá»± phong phú về đời sống văn hoá tinh thần của người Chăm xÆ°a. Các lễ hội thường mang ý nghÄ©a nguyện cầu cho cuộc sống tốt đẹp, mùa màng bội thu, xã hội yên bình và hÆ°ng thịnh… tiêu biểu nhất là lễ hội Ka-tê.

Câu 2

Dựa vào hình 6, em có nhận xét gì về những công trình kiến trúc tiêu biểu của người Chăm xưa?

Hướng dẫn giải:

Xem nội dung về Champa, 

Lời giải chi tiết:

+ Kiến trúc Chăm có từ thế ká»· thứ I sau công nguyên, là sá»± phát triển nghệ thuật sớm nhất ở khu vá»±c Đông Nam Á, chịu ảnh hưởng tÆ° tưởng đạo giáo Ấn Độ. 

+ Nghệ thuật Chăm để lại dấu ấn mạnh mẽ trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng, trên văn bia, kiến trúc và điêu khắc. 

+ Những tháp Chàm đậm vẻ uy nghiêm, thần bí đã hàm chứa rất nhiều giá trị nghệ thuật.

+ Tháp chùa có một dáng vẻ kiến trúc độc đáo, xây dá»±ng bằng gạch đất nung, phản ánh trình độ một dân tộc có nền văn hóa cao.