1. Nội dung bài học
– Khái niệm, tác dụng của đại từ xưng hô.
– Những điều cần chú ý khi sử dụng đại từ xưng hô.
2. Nhận xét
2.1. Giải câu 1 trang 104 SGK Tiếng Việt lớp 5
a. Câu hỏi: Trong số các từ xưng hô được in đậm dưới đây, những từ nào chỉ người nói? Những từ nào chỉ người nghe? Từ nào chỉ người hay vật được nhắc tới?
Ngày xưa có cô Hơ Bia đẹp nhưng rất lười, lại không biết yêu quý cơm gạo. Một hôm, Hơ Bia ăn cơm để cơm đổ vãi lung tung. Thấy vậy, cơm hỏi:
– Chị đẹp là nhờ cơm gạo, sao chị khinh rẻ chúng tôi thế?
Hơ Bia giận dữ:
– Ta đẹp là do công cha công mẹ, chứ đâu nhờ các ngươi.
Nghe nói vậy, thóc gạo tức lắm. Đêm khuya, chúng rủ nhau bỏ cả vào rừng.
Theo TRUYỆN CỔ Ê-ĐÊ
b. Hướng dẫn giải:
– Những từ chỉ người nói: chúng tôi, ta.
– Những từ chỉ người nghe: chị, các ngươi.
– Từ chỉ người hay vật mà câu chuyện hướng tới: chúng.
2.2. Giải câu 2 trang 105 SGK Tiếng Việt lớp 5
a. Câu hỏi: Theo em, cách xưng hô của mỗi nhân vật ở đoạn văn trên thể hiện thái độ của người nói như thế nào?
b. Hướng dẫn giải:
– Cách xưng hô của cơm (xưng là chúng tôi, gọi Hơ Bia là chị) thể hiện sự tôn trọng, lịch sự với người đối thoại.
– Cách xưng hô của Hơ Bia (xưng là ta, gọi Cơm là các ngươi) thể hiện sự kiêu căng, thô lỗ, coi thường người đối thoại.
2.3. Giải câu 3 trang 105 SGK Tiếng Việt lớp 5
a. Câu hỏi: Tìm những từ em vẫn dùng để xưng hô
– Với thầy, cô.
– Với bố, mẹ.
– Với anh, chị, em.
– Với bạn bè.
b. Hướng dẫn giải:
– Với thầy, cô: Con xin chào cô ạ, con chào thầy ạ,…
– Với bố, mẹ: Con kính chào mẹ, con thưa bố,…
– Với anh, chị, em: Anh ơi? chị ơi? em ơi? chị yêu ơi?
– Với bạn bè: Tôi, tớ, cậu, chúng mình, chúng tôi, chúng tớ.
3. Ghi nhớ
– Đại từ xưng hô là từ được người nói dùng để tự chỉ mình hay người khác khi giao tiếp: tôi, chúng tôi; mày, chúng mày; nó, chúng nó…
– Bên cạnh các từ nói trên, người Việt Nam còn dùng nhiều danh từ chỉ người làm đại từ xưng hô để thể hiện rõ thứ bậc, tuổi tác, giới tính: ông bà, anh, chị, em, cháu, thầy, bạn…
– Khi xưng hô, cần chú ý chọn từ cho lịch sự, thể hiện đúng mối quan hệ giữa mình với người nghe và người được nhắc tới.
4. Luyện tập
4.1. Giải câu 1 trang 106 SGK Tiếng Việt lớp 5
a. Câu hỏi: Tìm các đại từ xưng hô và nhận xét về thái độ, tình cảm của nhân vật khi dùng mỗi đại từ trong đoạn văn sau:
Trời mùa thu mát mẻ. Trên bờ sông, một con rùa đang cố sức tập chạy. Một con thỏ thấy thế liền mỉa mai:
– Đã gọi là chậm như rùa mà cũng đòi tập chạy à!
Rùa đáp:
– Anh đừng giễu tôi! Anh với tôi thử chạy thi coi ai hơn!
Thỏ ngạc nhiên:
– Rùa mà dám chạy thi với thỏ sao? Ta chấp chú em một nửa đường đó.
Theo LA-PHÔNG-TEN
b. Hướng dẫn giải:
– Ngôi thứ nhất : Tôi, ta.
– Ngôi thứ hai: Mi, anh.
– Thỏ xưng là ta, gọi Rùa là chú em. Thái độ của Thỏ: tự đắc, chủ quan, kiêu căng và coi thường Rùa.
– Rùa xưng là tôi, gọi Thỏ là anh. Thái độ của Rùa: tự trọng, lịch sự và đúng mực trong ứng xử.
4.2. Giải câu 2 trang 106 SGK Tiếng Việt lớp 5
a. Câu hỏi: Chọn các đại từ xưng hô tôi, nó, chúng ta thích hợp với mỗi chỗ trống:
Bồ Chao hốt hoảng kể với các bạn:
__(1)__ và Tu Hú đang bay dọc một con sông lớn, chợt Tu Hú gọi: “Kìa, cái trụ chống trời.” __(2)__ ngước nhìn lên. Trước mắt là những ống thép dọc ngang nối nhau chạy vút tận mây xanh. __(3)__ tựa như một cái cầu xe lửa đồ sộ không phải bắc ngang sông, mà dựng đứng trên trời cao.
Thấy vậy, Bồ Các mới à lên một tiếng rồi thong thả nói:
__(4)__ cũng từng bay qua cái trụ đó. __(5)__ cao hơn tất cả những ống khói, những trụ buồm, cột điện mà __(6)__ thường gặp. Đó là trụ điện cao thế mới được xây dựng.
Mọi người hiểu rõ sự thực, sung sướng thở phào. Ai nấy cười to vì thấy Bồ Chao quá sợ sệt.
Theo VÕ QUẢNG
b. Hướng dẫn giải:
Bồ Chao hốt hoảng kể với các bạn:
Tôi và Tu Hú đang bay dọc một con sông lớn, chợt Tu Hú gọi: “Kìa, cái trụ chống trời”. Tôi ngước nhìn lên. Trước mắt là những ống thép dọc ngang nối nhau chạy vút tận mây xanh. Nó tựa như một cái cầu xe lửa đồ sộ không phải bắc ngang sông, mà dựng đứng trên trời cao.
Thấy vậy, Bồ Các mới à lên một tiếng rồi thong thả nói:
Tôi cũng từng bay qua cái trụ đó. Nó cao hơn tất cả những ống khói, những trụ buồm, cột điện mà chúng ta thường gặp. Đó là trụ điện cao thế mới được xây dựng.
Mọi người hiểu rõ sự thực, sung sướng thở phào. Ai nấy cười to vì thấy Bồ Chao quá sợ sệt.
Theo VÕ QUẢNG
5. Tổng kết
Sau khi học xong bài này, các em cần nắm một số nội dung chính như sau:
– Hiểu được khái niệm, đặc điểm của đại từ xưng hô.
– Nhận diện và phân tích được đại từ xưng hô trong một văn bản cụ thể.