Lý 7 Bài 2: Sự truyền ánh sáng

1. Tóm tắt lý thuyết

1.1. Đường truyền của ánh sáng

• Nhận xét: Ống thẳng nhìn thấy dây tóc bóng đèn truyền trực tiếp tới mắt.

• Kết luận:  Đường truyền ánh sáng trong không khí là đường thẳng.

• Định luật truyền thẳng của ánh sáng: Trong môi trường trong suốt và đồng tính, ánh sáng truyền đi theo đường thẳng

1.2. Tia sáng và chùm sáng

– Tia sáng: là đường truyền ánh sáng bằng đường thẳng có mũi tên chỉ hướng.

+ Biểu diễn tia sáng: 

– Có 3 loại chùm sáng: Chùm sáng song song, chùm sáng hội tụ, chùm sáng phân kì

+ Chùm sáng song song: Chùm sáng song song gồm các tia sáng không giao nhau trên đường truyền của chúng

 

+ Chùm sáng hội tụ: Chùm sáng hội tụ gồm các tia sáng giao nhau trên đường truyền của chúng

+ Chùm sáng phân kì: Chùm sáng phân kỳ gồm các tia sáng loe rộng ra trên đường truyền của chúng

 

• Ánh sáng truyền trong không khí với vận tốc rất lớn, gần bằng 300.000 km/s.
• Trong môi trường trong suốt nhưng không đồng tính, ánh sáng không truyền theo đường thẳng.

2. Bài tập minh họa

2.1. Dạng 1: Giải thích hiện tượng về sự truyền ánh sáng

Ban đêm, bầu trời không trăng, sao. Trên cột điện trong sân nhà có một bóng đèn điện. Khi ngọn đèn điện bật sáng, nhìn lên bầu trời vẫn thấy bầu trời tối đen, nhưng nhìn xuống sân lại thấy sân sáng. Giải thích vì sai lại có hiện tượng khác nhau đó?

Hướng dẫn giải

Nhìn lên bầu trời thấy bầu trời vẫn tối đen vì: Khi ánh sáng từ bóng đèn chiếu lên bầu trời nhưng vì khoảng cách quá xa nên tia sáng chiếu tới bầu trời không thể phản xạ lại đến mắt ta nên ta thấy bầu trời vẫn tối đen.

Nhìn xuống sân thấy sáng vì: Khi ánh sáng từ bóng đèn chiếu xuống sân, vì khoảng cách từ sân đến mắt ngắn hơn nên sẽ nhận được tia sáng từ sân phản xạ lại đến mắt ta. Do đó ta nhìn thấy sân sáng.

2.2. Dạng 2: Vân dụng sự truyền thẳng của ánh sáng

Làm thế nào để kiểm tra xem cạnh của một cái thước có thẳng không? Mô tả cách làm.

Hướng dẫn giải

Đặt mắt ở một đầu thước, đầu kia của thước hướng về một nguồn sáng, nhìn dọc theo thước.

Điều chỉnh hướng của thước sao cho điểm đầu của cạnh thước ở phía mắt che khuất điểm đầu kia của cạnh thước.

Nếu tất cả các điểm trên cạnh thước cũng đều bị che khuất thì cạnh thước thẳng.

Lí do là vì tia sáng phát ra từ nguồn đi theo một đường thẳng bị đầu thước gần nguồn chặn lại nên không đến được các điểm khác cũng nằm trên đường thẳng ấy trên cạnh thước để đến mắt.

3. Luyện tập

3.1. Bài tập tự luận

Câu 1: Tại sao vào những ngày nắng nóng gay gắt của mùa hè, lúc gần trưa hoặc đầu buổi chiều, mặt đường nhựa có lúc trông loang loáng như vũng nước.

Câu 2: Dựa vào hình vẽ dưới đây em hãy cho biết mắt ta có thể nhìn thấy viên bi ở đáy ly (làm bằng sứ) hay không? Tại sao? Muốn nhìn thấy được viên bi đó thì mắt ta phải đặt ở vị trí nào? Hãy vẽ hình để minh họa.

Câu 3: Làm thế nào để đóng đươc 3 cái cọc cho thẳng hàng mà không cần dùng thước hoặc một vật nào khác để gióng hàng? Tại sao lại có thể làm như vậy?

Câu 4: Cho ba cái kim. Hãy cắm ba cái kim thẳng đứng trên mặt một tờ giấy để trên mặt bàn. Dùng mắt ngắm để điều chỉnh cho chúng đứng thẳng hàng (không được dùng thước thẳng). Nói rõ ngắm như thế nào là được và giải thích vì sao lại làm như thế?

3.2. Bài tập trắc nghiệm

Câu 1: Chiếu một chùm ánh sáng hẹp vào mặt một tấm gỗ phẳng. Hiện tượng nào sau đây sẽ xảy ra?

A. Ánh sáng truyền xuyên qua tấm gỗ.

B. Ánh sáng đi vòng qua tấm gỗ theo đường cong.

C. Ánh sáng đi vòng qua tấm gỗ theo đường gấp khúc.

D. Ánh sáng không truyền qua được tấm gỗ.

Câu 2: Chùm sáng…………. gồm các tia sáng…….. trên đường truyền của chúng. Chọn các cụm từ cho sau đây, điền vào chỗ trống của câu trên theo thứ tự cho đầy đủ.

A. Phân kỳ; giao nhau         B. Hội tụ; loe rộng ra

C. Phân kỳ; loe rộng ra         D. Song song; giao nhau

Câu 3: Chọn một phát biểu không đúng về đường truyền của tia sáng:

A. Trong môi trường trong suốt nhưng không đồng tính, ánh sáng không truyền theo đường thẳng.

B. Trong môi trường trong suốt và đồng tính, ánh sáng truyền đi theo đường thẳng.

C. Trong môi trường đồng tính nhưng không trong suốt, ánh sáng không truyền theo đường thẳng.

D. Trong môi trường trong suốt nhưng không đồng tính, ánh sáng luôn truyền theo đường thẳng.

Câu 4: Chọn câu đúng trong các câu sau:

 A. Ánh sáng truyền đi theo một đường thẳng.

B. Chùm sáng hội tụ là chùm trong đó các tia sáng xuất phát từ cùng một điểm.

C. Chùm sáng sau khi hội tụ sẽ trở thành chùm sáng phân kì.

D. Người ta quy ước biểu diễn đường truyền của ánh sáng bằng một đường thẳng.

4. Kết luận

Qua bài giảng Sự truyền ánh sáng này, các em cần hoàn thành 1 số mục tiêu mà bài đưa ra như:

• Biết làm thí nghiệm để xác định được đường truyền của ánh sáng. Phát biểu được định luật truyền thẳng ánh sáng.

• Biết vận dụng định luật truyền thẳng ánh sáng vào xác định đường thẳng trong thực tế.