Tóm tắt lý thuyết
1.1. Phân loại cây trồng
Cây trồng là cây được thuần hoả, chọn lọc để trồng trọt, đưa vào sản xuất nông nghiệp. Cây trồng được thu hoạch hàng năm hay theo vụ mùa. Các sản phẩm của cây trồng được dùng để làm lương thực, thực phẩm cho con người, thức ăn chăn nuôi, nguyên liệu cho chế biển, xuất khẩu và cho nhiều mục đích kinh tế khác. Có nhiều cách phân loại cây trồng khác nhau, sau đây là một số cách phân loại thường gặp.
a. Phân loại theo nguồn gốc
Dựa vào nguồn gốc, cây trồng có thể được chia làm ba nhóm là nhóm cây ôn đới, nhóm cây nhiệt đới và nhóm cây á nhiệt đới.
Nhóm cây ổn đời là những loại cây trồng có nguồn gốc từ những vùng có khí hậu ôn đới, chúng thường được trồng ở những nơi có thời tiết mùa đông lạnh, mùa hè mắt. Ở nước ta, nhóm cây ôn đới thường được trồng ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Điện Biên, Sơn La, Lai Châu, Lào Cai,… Một số cây trồng ôn đời được trồng ở nước ta như một số giống dâu tây, mận, lê, táo đỏ,…
Nhóm cây nhiệt đới là những loại cây trồng có nguồn gốc từ những vùng có khí hậu nhiệt đới, vì vậy chúng không thể thích nghi và sinh trưởng ở điều kiện khí hậu lạnh hay bằng giá. Ngoài những môi trường này thì chúng có thể sinh sống và phát triển ở hầu hết các điều kiện khi hậu còn lại. Đa số các cây trồng ở nước ta đều thuộc nhóm cây này (vải thiểu, xoài, ổi, mít,… )
Nhóm cây á nhiệt đới là những loại cây về cơ bản có thể sinh trường, phát triển trong các điều kiện khí hậu giống với cây trồng nhiệt đới. Tuy nhiên, để cây á nhiệt đới có thể ra hoa, kết quả cần có điều kiện nhiệt độ lạnh nhất định. Vì vậy, cây trồng á nhiệt đới thường được trồng ở những nơi có mùa đông lạnh và mùa hè nóng ẩm. Một số loại cây á nhiệt đới ở nước ta như cây bơ, cherry….
b. Phân loại theo đặc tính sinh vật học
Dựa vào đặc tính sinh vật học, cây trồng có thể được chia thành nhiều nhóm khác nhau như cây hằng năm và cây lâu năm, cây thần thảo và cây thân gỗ, cây một là mầm và cây hai lá mầm….
c. Phân loại theo mục đích sử dụng
Dựa vào mục đích sử dụng, cây trồng có thể chia thành rất nhiều loại như cây lương thực, cây ăn quả, cây rau, cây dược liệu, cây lấy gỗ, cây hoa,…
Cây trồng vô cùng đa dạng và phong phủ, hơn nữa nhiều loại cây trồng có thể được sử dụng trong nhiều mục đích khác nhau như làm thực phẩm, làm thuốc, làm cảnh…. Vì vậy, việc phân loại cây trồng chỉ mang tính tương đối.
1.2. Một số yếu tố chính trong trồng trọt
a. Giống cây trồng
Giống cây trồng là một trong những yếu tố quan trọng nhất của quy trình trồng trọt. Giống quy định năng suất, phẩm chất của nông sản, khả năng chống chịu sâu, bệnh và các yếu tố bất lợi của ngoại cảnh (Hinh 2.1). Cùng điều kiện trồng trọt, chăm sóc như nhau nhưng giống cây trồng khác nhau thì khả năng sinh trưởng, phát triển, cho năng suất và chất lượng sản phẩm sẽ khác nhau.
Hình 2.1. Giống lúa không bệnh bạc là (a) và giống lúa không kháng bệnh bạc lá (b)
b. Ánh sáng
Ánh sáng là yếu tố không thể thiếu đối với tất cả các loại cây trồng. Nhờ có năng lượng của ánh sáng, cây trồng mới thực hiện được quá trình quang hợp để tạo ra chất hữu cơ, giúp cho cây trồng sinh trưởng. phát triển. Nếu thiếu ánh sáng sẽ ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây (Hình 2.2).
Hình 2.2. Cây đủ ánh sáng (a) và cây bị thiếu ánh sáng (b)
Các loại cây trồng khác nhau sẽ có nhu cầu ảnh sáng khác nhau. Một số loại cây trồng thích hợp với cường độ ánh sáng mạnh; ngược lại, một số loại cây trồng lại thích hợp với cường độ ánh sáng yếu. Ngoài ra, độ dài chiếu sáng trong ngày (quang chu kì) còn quyết định đến khả năng ra hoa của một số loại cây trồng. Vì vậy, cần phải tìm hiểu về nhu cầu ảnh sáng của từng loại cây trồng đề áp dụng biện pháp kỹ thuật phù hợp.
c. Nhiệt độ
Nhiệt độ ảnh hưởng trực tiếp đến các quá trình hô hấp, quang hợp, thoát hơi nước, hấp thu nước và dinh dưỡng của cây trồng. Do đó, nhiệt độ có ảnh hưởng đến sinh trưởng. phát triển của cây trồng, năng suất và chất lượng của nông sản. Khoảng nhiệt độ thích hợp cho sinh trưởng và phát triển của phần lớn cây trong là từ 15 °C đến 40 °C. Tuy nhiên, mỗi loại cây trồng thích hợp với nhiệt độ khác nhau, thậm chí cùng một loại cây trồng nhưng ở các giai đoạn sinh trưởng khác nhau lại cần nhiệt độ môi trường khác nhau. Vì vậy, trong trồng trọt, cần tìm hiểu kĩ về yêu cầu nhiệt độ của từng đối tượng cây trồng để bỏ tri thời vụ, vùng miền thích hợp, giúp cho cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt, cho năng suất cao, chất lượng tốt.
d. Nước và độ ẩm
Nước có vai trò to lớn đối với cây trồng, trực tiếp tham gia vào quá trình quang hợp, là mỗi trường hoà tan muối khoảng và chất dinh dưỡng trong đất để cung cấp cho cây. Nước còn giữ vai trò điều hoà nhiệt độ cho cây thông qua việc thoát hơi nước.
Độ ẩm đất quá thấp hoặc quá cao sẽ ức chế hoạt động của các vi sinh vật đất, các chất hữu cơ trong đất không được phân giải, quá trình chuyển hoá chất dinh dưỡng cho cây bị ngưng trệ khiến cây trỗng thiếu dinh dưỡng, phát triển kém, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng nông sản. Cây trồng thừa hoặc thiếu nước lâu ngày có thể bị chết (Hình 2.3),
Hình 2.3. a) Cây bị chết do ngập úng; b) Cây bị chết do hạn hán
e. Đất trồng
Đất trồng có vai trò dự trữ và cung cấp chất dinh dưỡng, nước và không khí cho cây; giúp cho cây đứng vững. Mỗi loại cây trồng phù hợp một hoặc một vài loại đất nhất định, vì vậy trong trồng trọt cần chú ý lựa chọn cây trồng phù hợp đối với từng loại đất để giúp trồng trọt đạt hiệu quả cao.
f. Dinh dưỡng
Cây trồng cần được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng để sinh trưởng, phát triển và cho nang suất. Nếu thiếu hoặc thừa dinh dưỡng đều ảnh hưởng xấu đến cây trồng, gây thiệt hại kinh tế cho người trồng trọt. Thiếu dinh dưỡng cây trồng sẽ bị còi cọc, chậm lớn, giảm năng suất, tạo ra nông sản kém chất lượng. Thừa dinh dưỡng có thể làm rối loạn sinh trưởng, phát triển cây trồng, ngộ độc
Mỗi loại cây trồng có nhu cầu dinh dưỡng khác nhau, vì vậy trong trồng trọt cần chú ý cung cấp dinh dưỡng phù hợp với từng loại cây trồng.
g. Kĩ thuật canh tác
Kĩ thuật canh tác là một chuỗi các tác động của con người trong quy trình trồng trọt như làm đất, bón phân, luân canh cây trồng, bố trí thời vụ, mật độ gieo trồng,… nhằm mục đích tạo ra điều kiện sinh thái thuận lợi giúp cây trồng sinh trưởng, phát triển tốt, đồng thời ngăn ngừa sự phát sinh, lây lan mầm bệnh của dịch hại. Mỗi loại cây trồng có nhu cầu khác nhau về điều kiện sinh thái, vì vậy cần lựa chọn kĩ thuật canh tác phù hợp với từng loại cây trồng để trồng trọt đạt hiệu quả cao.
Bài tập minh họa
Bài 1
Các nhóm cây trồng phổ biến được phân loại như thế nào? Những yếu tố chính trong trồng trọt là gì? Chúng có mối liên hệ như thế nào đối với cây trồng?
Hướng dẫn giải:
Có 3 cách phân loại thường gặp:
- Phân loại theo nguồn gốc
- Phân loại theo đặc tính sinh vật học
- Phân loại theo mục đích sử dụng
Những yếu tố chính trong trồng trọt là: Giống cây trồng, ánh sáng, nhiêt độ, nước và độ ẩm, đất trồng, dinh dưỡng, kĩ thuật canh tác.
Chúng có mối liên hệ chặt chẽ, hỗ trợ cho sự phát triển của cây trồng.
Bài 2.
Em hãy cho biết có những yếu tố nào tác động tới sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng, xác định mối quan hệ giữa cây trồng với các yếu tố đó?
Hướng dẫn giải:
– Những yếu tố nào tác động tới sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng: Ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, đất trồng, dinh dưỡng, kĩ thuật canh tác.
– Mối quan hệ của những yếu tố đó đến môi trường là:
Ánh sáng: Nhờ có năng lượng của ánh sáng, cây thực hiện được quá trình quang hợp để tạo ra chất hữu cơ, giúp cây sinh trưởng, phát triển.
Các loại cây trồng khác nhau sẽ có nhu cầu ánh sáng khác nhau.
Nhiệt độ:
Nhiệt độ ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của cây trồng (quá trình hô hấp, quang hợp, thoát hơi nước, hấp thu nước và dinh dưỡng của cây trồng), năng suất và chất lượng nông sản.
Mỗi loại cây trồng thích hợp với nhiệt độ khác nhau, thậm chí cùng một loại cây trồng nhưng ở mỗi giai đoạn sinh trưởng khác nhau lại cần nhiệt độ môi trường khác nhau.
Độ ẩm:
Độ ẩm quá cao hoặc quá thấp sẽ ức chế hoạt động của các sinh vật đất, các chất hữu cơ trong đất không được phân giải, quá trình chuyển hóa chất dinh dưỡng cho cây bị ngưng trệ khiến cây trồng bị thiếu dinh dưỡng.
Cây trồng thừa hoặc thiếu nước lâu ngày có thể bị chết.
Đất trồng:
Có vai trò dự trữ và cung cấp chất dinh dưỡng, nước và không khí cho cây; giúp cho cây đứng vững.
Mỗi loại cây trồng phù hợp với một hoặc một vài loại đất nhất định.
Dinh dưỡng:
Thiếu dinh dưỡng cây trồng sẽ bị còi cọc, chậm lớn, giảm năng suất, tạo ra nông sản kém chất lượng.
Thừa dinh dưỡng có thể làm rối loạn sinh trưởng, phát triển của cây trồng, gây ngộ độc cho cây.
Kĩ thuật canh tác:
Nhằm mục đích tạo ra điều kiện hệ sinh thái thuận lợi giúp cây trồng sinh trưởng, phát triển tốt, ngăn ngừa sự phát sinh, lây lan mầm bệnh của dịch hại.
Mỗi loại có nhu cầu khác nhau về điều kiện sinh thái.