Tóm tắt lý thuyết
1.1. Vị trí địa lí và phạm vi châu Âu
– Châu Âu nằm ở phía tây của lục địa Âu – Á, với ba mặt giáp biển và đại dương, ngăn cách với châu Á bởi dãy núi U-ran.
– Châu Âu có diện tích trên 10 triệu km2, chiếm 6,8% diện tích đất liền Trái Đất.
– Đường bờ biển bị cắt xẻ mạnh, tạo thành nhiều bán đảo, biển và vịnh biển ăn sâu vào đất liền, làm cho lãnh thổ châu lục có hình dạng lồi lõm phức tạp
1.2. Đặc điểm tự nhiên
Các khu vực địa hình chính
– Châu Âu có hai dạng địa hình chính: đồng bằng và miền núi
Hình 1.1. Bản đồ tự nhiên châu Âu
– Khu vực đồng bằng chiếm 2/3 diện tích và phân bố chủ yếu ở phía đông của châu lục. Các đồng bằng này thực chất là một miền đồi lượn sóng thoải, xen kẽ các vùng đất thấp hoặc thung lũng rộng.
– Khu vực miền núi bao gồm núi già và núi trẻ. Khu vực núi già nằm ở phía bắc và vùng trung tâm của châu lục, chủ yếu là núi trung bình và núi thấp với những đỉnh tròn, sườn thoải; ở đây có nhiều suối nước nóng. Khu vực núi trẻ tập trung ở phía nam châu lục, phần lớn các dãy núi trẻ có độ cao trung bình, núi cao trên 2 000 m chỉ chiếm khoảng 1,5 % diện tích lãnh thổ. An-pơ là dãy núi trẻ cao và đồ sộ nhất châu Âu với đỉnh Mông-blăng có độ cao khoảng 4 807 m.
Hình 1.2. Một phần của dãy núi An-pơ
Đặc điểm phân hoá khí hậu
Khí hậu ở châu Âu có sự phân hóa đa dạng và nằm trong ba đới khí hậu chính.
Hình 1.3. Bản đồ khí hậu châu Âu
– Đới khí hậu cực và cận cực: chiếm một dải hẹp ở Bắc Âu, có mùa đông không quá lạnh, mùa hạ mát và ẩm. Lượng mưa trong năm ít.
– Đới khí hậu ôn đới: chiếm phần lớn lãnh thổ, gồm Tây Âu, Trung Âu và Đông Âu. Khí hậu có sự phân hóa rõ rệt:
- Khu vực Tây và Trung Âu: có khí hậu ôn đới hải dương, mùa hạ mát, mùa đông không lạnh lắm, mưa quanh năm với lượng mưa tương đối lớn.
- Khu vực Đông Âu: có khí ôn đới lục địa khô, lạnh và ít mưa do chịu ảnh hưởng của gió Tây ôn đới. Lượng mưa rất ít, một số nơi khan hiếm nước dẫn đến tình trạng khô hạn.
– Đới khí hậu cận nhiệt đới: nằm ở Nam Âu với kiểu khí hậu cận nhiệt địa trung hải có mùa hạ nóng, khô; mùa đông không lạnh lắm mưa nhiều.
Do ảnh hưởng của địa hình nên khí hậu ở các khu vực núi cao còn có sự phân hóa theo đai cao. Trên một số đỉnh núi nhiệt độ xuống rất thấp, có băng tuyết phủ.
Các sông lớn
– Châu Âu có mạng lưới sông ngòi khá phát triển, nhưng do kích thước lục địa nhỏ, địa hình bị cắt xẻ mạnh nên đa số sông đều ngắn và có diện tích lưu vực sông không đáng kể.
– Nhiều sông cùng hệ thống kênh đào tạo thành một hệ thống giao thông đường thủy dày đặc, nối liền nhiều quốc gia và khu vực.
Các đới thiên nhiên
Thiên nhiên châu Âu phân hóa theo ba đới rõ rệt:
– Đới lạnh chiếm diện tích không đáng kể, phân bố ở Bắc Âu. Do nằm ở vùng vĩ độ cao nên khí hậu lạnh và ẩm quanh năm. Thực vật chủ yếu có rêu và địa y. Động vật rất nghèo về thành phần loài, thường gặp nhất là chuột Lem-mút, chó sói, chồn, cú bắc cực,…
– Đới ôn hoà bao gồm phần lớn bán đảo Xcan-đi-na-vi, Tây Âu, Trung Âu và một phần ở Đông Âu. Do sự phân hoá khí hậu theo hướng tây – đông nên thực vật cũng thay đổi theo. Vùng ven biển phía tây có rừng lá rộng, rừng hỗn hợp. Vào sâu trong nội địa là rừng lá kim, thảo nguyên. Về phía đông nam, mùa đông ngắn dần, mùa hạ nóng, lượng mưa giảm, cảnh quan chủ yếu là thảo nguyên và bán hoang mạc. Động vật trong đới này có nai sừng tấm, sóc, gấu nâu, linh miêu, …
Hình 1.4. Rừng lá rộng ở Tây Âu
Hình 1.5. Rừng lá kim ở Đông Âu
– Đới nóng phân bố ở khu vực Nam Âu, ven Địa Trung Hải. Do ảnh hưởng của khí hậu địa trung hải nên thực vật phổ biến là kiểu rừng thưa và cây bụi lá cứng như: sồi, nguyệt quế, ô liu, thông, tuyết tùng, … Động vật chủ yếu là các loại bò sát như: thằn lằn, tắc kè, rùa, nhím, rắn, …
Bài tập minh họa
Câu 1: Nêu vị trí địa lí của châu Âu. Châu Âu ngăn cách với châu Á bởi dãy núi nào?
Hướng dẫn giải
– Châu Âu nằm ở phía tây của lục địa Âu – Á, với ba mặt giáp biển và đại dương, ngăn cách với châu Á bởi dãy núi U-ran.
Câu 2: Kể tên các dạng địa hình chính và đới khí hậu chính ở châu Âu?
Hướng dẫn giải
– Châu Âu có hai dạng địa hình chính: đồng bằng và miền núi
– Châu Âu có ba đới khí hậu chính: đới khí hậu cực và cận cực, đới khí hậu ôn đới và đới khí hậu cận nhiệt đới